ورزش و ارتودنسی: نکاتی که باید بدانید
ارتودنسی یکی از راهکارهای مؤثر برای اصلاح ناهنجاری‌های دندانی و فکی است، اما بسیاری از افرادی که تحت درمان ارتودنسی قرار دارند، نگران فعالیتهای ورزشی خود هستند. آیا میتوان در حین درمان ارتودنسی ورزش کرد؟ آیا ورزشهایی وجود دارند که برای افراد ارتودنسی‌شده خطرناک باشند؟ در این مقاله به تمام نکات مهم درباره ورزش و ارتودنسی می‌پردازیم.
آیا ورزش کردن با ارتودنسی مجاز است؟
بله، اغلب افرادی که از بریس‌های ارتودنسی استفاده می‌کنند، میتوانند بدون مشکل به ورزش ادامه دهند. اما نوع ورزش، شدت فعالیت و محافظت از دندان‌ها باید مدنظر قرار گیرد. هدف این است که هم دندان‌ها به خوبی مرتب شوند و هم آسیبی در حین فعالیت ورزشی به تجهیزات ارتودنسی وارد نشود.
خطرات ورزش برای ارتودنسی
ورزش کردن در دوران درمان ارتودنسی معمولاً بی‌خطر است، اما در برخی شرایط ممکن است با آسیب‌های دندانی یا اختلال در روند درمان مواجه شوید. به‌ویژه در ورزشهایی که احتمال برخورد فیزیکی وجود دارد، تجهیزات ارتودنسی مانند براکتها و سیمها در معرض آسیب قرار دارند. در ادامه به مهم‌ترین خطرات ورزش برای افراد دارای ارتودنسی می‌پردازیم:
1. آسیب به براکتها و سیمها
ضربه مستقیم به صورت ممکن است باعث شکستن یا جدا شدن براکتها و خم شدن سیم ارتودنسی شود. این آسیب‌ها میتوانند دردناک باشند و روند درمان را مختل کنند.
2. بریدگی و زخم داخل دهان
در صورت ضربه یا برخورد ناگهانی، ممکن است لب‌ها، گونه‌ها یا لثه‌ها با تجهیزات فلزی داخل دهان برخورد کرده و باعث ایجاد بریدگی، خراش یا زخم شوند.
3. تغییر در موقعیت تجهیزات ارتودنسی
برخوردهای شدید میتوانند باعث جابجایی سیمها یا براکتها شده و فشار ناهماهنگ به دندان‌ها وارد کنند که در نهایت روند صاف شدن دندان‌ها را به تأخیر می‌اندازد.
4. افزایش احتمال عفونت
در صورت ایجاد زخم داخل دهان به علت برخورد، عدم رعایت بهداشت دهان و دندان می‌تواند منجر به عفونت لثه یا بافت نرم شود.
5. تأخیر در روند درمان
هر آسیبی که به سیستم ارتودنسی وارد شود، ممکن است نیاز به مراجعه اورژانسی، تعویض قطعات یا تنظیم مجدد داشته باشد. این موارد باعث افزایش طول دوره درمان و هزینه‌های جانبی میشوند.
ورزشهای پُر برخورد و ارتودنسی
برخی ورزش‌ها، مانند موارد زیر، خطر بیشتری برای افراد دارای ارتودنسی دارند:
- بوکس، کاراته و ورزشهای رزمی
- فوتبال، بسکتبال، هندبال
- هاکی روی یخ یا چمن
- والیبال و راگبی
- سوارکاری
در این موارد استفاده از محافظ دهان ارتودنسی ضروری است.
محافظ دهان مخصوص ارتودنسی (Mouthguard)
استفاده از محافظ دهان (mouthguard) یکی از راهکارهای اصلی برای جلوگیری از آسیب‌های ورزشی است. این محافظ‌ها معمولاً از جنس سیلیکون یا ترموپلاستیک هستند و در دو نوع اصلی وجود دارند:
1. محافظ دهان معمولی
این نوع محافظ در داروخانه‌ها موجود است، اما به خوبی روی بریس قرار نمی‌گیرد و ممکن است کارایی مناسبی نداشته باشد.
2. محافظ دهان سفارشی
محافظ‌هایی هستند که توسط دندانپزشک یا ارتودنتیست و بر اساس قالب‌گیری از دندان‌ها تهیه میشوند. این نوع محافظ بهترین گزینه برای ورزشکاران ارتودنسی‌شده است زیرا:
- دقیقاً روی دندان‌ها و بریس قرار می‌گیرند
- تنفس را مختل نمی‌کنند
- از آسیب‌های داخلی دهان جلوگیری می‌کنند
نکاتی برای ورزشکاران حرفه‌ای با بریس
اگر ورزشکار حرفه‌ای یا نیمه‌حرفه‌ای هستید و تحت درمان ارتودنسی قرار دارید، باید بیش از دیگران مراقب تجهیزات دهان و دندان خود باشید. بریس‌ها ساختار حساسی دارند و در صورت بی‌احتیاطی، ممکن است آسیب ببینند و حتی روند درمان را مختل کنند. در این بخش، مهم‌ترین نکات ایمنی و بهداشتی برای ورزشکاران ارتودنسی‌شده را بررسی می‌کنیم:
1. استفاده مداوم از محافظ دهان مخصوص ارتودنسی
مهم‌ترین نکته‌ای که ورزشکاران دارای بریس باید رعایت کنند، استفاده مداوم از محافظ دهان (mouthguard) است. این وسیله ساده اما بسیار مؤثر، از وارد شدن ضربه مستقیم به دندان‌ها، بریس‌ها و بافت‌های نرم دهان جلوگیری می‌کند. محافظهای دهان مخصوص ارتودنسی معمولاً نرم‌تر، انعطاف‌پذیرتر و متناسب با شکل دندان‌های شما طراحی میشوند تا بدون ایجاد فشار اضافه، ایمنی بیشتری در هنگام ورزش فراهم کنند. اگر در ورزشهایی مانند فوتبال، بسکتبال، بوکس، کاراته یا هاکی فعالیت دارید، استفاده از محافظ دهان نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است.
2. توجه ویژه به بهداشت دهان و دندان
ورزشکارانی که ارتودنسی دارند باید بیشتر از دیگران مراقب بهداشت دهان خود باشند. تعریق زیاد، تنفس دهانی و استفاده از محافظ دهان ممکن است محیط دهان را برای رشد باکتری‌ها مناسب‌تر کند. بنابراین توصیه می‌شود پس از تمرین یا مسابقه، دهان خود را با آب یا دهان‌شویه ضدعفونی‌کننده بشویید. همچنین مسواک زدن دو بار در روز، استفاده از نخ دندان مخصوص ارتودنسی و تمیز کردن محافظ دهان پس از هر بار استفاده، کمک می‌کند از پوسیدگی، التهاب لثه و بوی بد دهان جلوگیری شود.
3. مراجعه فوری در صورت آسیب به تجهیزات ارتودنسی
در صورت برخورد یا آسیب به صورت در حین ورزش، ممکن است براکتها شل شوند، سیمها خم شوند یا بخشی از بریس بشکند. این آسیب‌ها اگر نادیده گرفته شوند، میتوانند به دندان‌ها فشار ناهماهنگ وارد کرده و روند درمان را مختل کنند. بنابراین اگر پس از تمرین یا مسابقه، احساس درد، زخم در دهان یا تغییر در موقعیت تجهیزات ارتودنسی داشتید، لازم است در اولین فرصت به ارتودنتیست مراجعه کنید تا بررسی‌های لازم انجام شود و درمان اصلاح گردد.
4. هماهنگی برنامه ورزشی با ارتودنتیست
قبل از شروع هر فصل ورزشی یا تغییر در نوع فعالیت بدنی، بهتر است با متخصص ارتودنسی خود مشورت کنید. او می‌تواند بر اساس نوع ورزش، شدت تمرینات و وضعیت ارتودنسی شما، توصیه‌های شخصی‌سازی‌شده ارائه دهد. در برخی موارد، مثلاً پس از تنظیم سیم یا انجام جراحی‌های دهان و فک، ممکن است لازم باشد مدتی از ورزشهای سنگین فاصله بگیرید. این هماهنگی کمک می‌کند تا هم درمان ارتودنسی شما به خوبی پیش برود و هم دچار آسیب‌های ناخواسته نشوید.
5. تغذیه مناسب قبل و بعد از ورزش
نوع تغذیه شما قبل و بعد از تمرین نقش مهمی در حفظ سلامت دهان و دندان‌ها در دوران ارتودنسی دارد. توصیه می‌شود از مصرف خوراکی‌های سفت، چسبناک و شیرین که میتوانند به بریس‌ها آسیب بزنند یا باعث پوسیدگی دندان شوند، پرهیز کنید. به جای آن، مواد غذایی نرم، مغذی و سبک مانند ماست، اسموتی، تخم‌مرغ آب‌پز یا میوه‌های نرم مانند موز انتخاب مناسبی هستند. همچنین نوشیدن آب به مقدار کافی، کمک می‌کند دهان همیشه مرطوب بماند و محیطی سالم برای دندان‌ها فراهم شود.
ورزش و ارتودنسی در کودکان
کودکان و نوجوانانی که تحت درمان ارتودنسی کودکان قرار دارند، معمولاً فعالیتهای ورزشی بیشتری نسبت به بزرگسالان دارند. به همین دلیل توجه ویژه به استفاده از محافظ دهان مخصوص کودکان ضروری است تا از آسیب به براکتها و دندان‌ها جلوگیری شود. همچنین والدین باید به رعایت بهداشت دهان و مراقبت از بریس‌ها توسط فرزندانشان اهمیت دهند و آموزش‌های لازم را ارائه کنند. در مواردی که جراحی فک یا کشیدن دندان در کودکان انجام شده، محدودیت‌های فعالیت بدنی و ورزش باید با دقت بیشتری رعایت شود تا روند درمان به خوبی پیش رود.
آیا پس از جراحی فک یا کشیدن دندان میتوان ورزش کرد؟
پس از جراحی‌های دهان و فک یا حتی کشیدن دندان، بدن نیاز به استراحت و بازسازی دارد. ورزش کردن بلافاصله پس از این اقدامات می‌تواند خطرناک باشد و به بروز مشکلات جدی مانند خونریزی، تورم، درد شدید و حتی عفونت منجر شود. در نتیجه، یکی از مهم‌ترین توصیه‌های متخصصان ارتودنسی و جراحان فک و صورت، پرهیز از هرگونه فعالیت بدنی سنگین بلافاصله بعد از این اقدامات درمانی است.
به‌طور معمول، پس از کشیدن دندان عقل یا دندان‌های ارتودنسی‌شده، حداقل ۲۴ تا ۷۲ ساعت نباید ورزش یا فعالیتهای شدید انجام داد. زیرا افزایش جریان خون ناشی از تحرک بدنی می‌تواند باعث باز شدن لخته خون محل زخم و خونریزی مجدد شود. همچنین افزایش ضربان قلب و فشار، روند بهبود زخم را کند می‌کند.
در مورد جراحی فک (ارتوگناتیک)، مدت زمان استراحت به شدت و نوع جراحی بستگی دارد. در اکثر موارد، بیماران باید بین ۲ تا ۶ هفته از انجام ورزشهای سنگین خودداری کنند. ورزشهای سبک مانند پیاده‌روی آرام، آن هم پس از تأیید پزشک، می‌تواند از چند روز بعد شروع شود.
بنابراین اگر به‌تازگی دندانی کشیده‌اید یا تحت جراحی ارتودنسی قرار گرفته‌اید، حتماً قبل از بازگشت به برنامه‌های تمرینی خود، با متخصص ارتودنسی یا جراح دهان و فک مشورت کنید. رعایت این نکات باعث می‌شود تا هم زخم دهان به درستی ترمیم شود و هم روند درمان ارتودنسی دچار اختلال نشود.
سوالات متداول (FAQ)
1. آیا با داشتن ارتودنسی میتوان ورزش کرد؟
بله، در اکثر موارد افراد دارای بریس میتوانند به راحتی ورزش کنند؛ تنها باید در ورزشهای پربرخورد از محافظ دهان استفاده کنند.
2. محافظ دهان ارتودنسی چه تفاوتی با محافظهای معمولی دارد؟
محافظهای مخصوص ارتودنسی از جنس نرمتری ساخته شدهاند و طوری طراحی میشوند که با براکتها و سیمها تداخل نداشته باشند و ایمنی بیشتری فراهم کنند.
3. اگر هنگام ورزش براکت یا سیم آسیب ببیند، چه باید کرد؟
در صورت بروز آسیب، سریعاً با ارتودنتیست تماس بگیرید. ادامه درمان بدون اصلاح تجهیزات ممکن است به دندان‌ها آسیب برساند یا روند درمان را کند کند.
4. چند روز بعد از کشیدن دندان یا جراحی فک میتوان ورزش کرد؟
پس از کشیدن دندان معمولاً باید حداقل ۲ تا ۳ روز از فعالیتهای ورزشی خودداری کرد. بعد از جراحی فک، این مدت ممکن است تا چند هفته افزایش یابد و بستگی به نظر پزشک دارد.
5. چه ورزشهایی برای افرادی که ارتودنسی دارند خطرناکتر است؟
ورزشهای رزمی، فوتبال، بسکتبال، هاکی و سایر ورزشهای پربرخورد بیشترین خطر را دارند و باید حتماً با محافظ دهان انجام شوند.
